ANG SUGILANON
Gikan sa Tubigon unahan sa Clarin mao ang lungsod sa Sagbayan nga kaniadto kabahin sa mga barrio sa Clarin, Inabanga, Carmen ug Balilihan. Gi tipak ang mga barrio niini ug boom! nahimong SAGBAYAN. Pinaagi's kamanduang gipadangat sa mitaliwas na nga si Pres. Elpidio Quirino niadtong Feb. 9, 1949 nahimo kini nga municipalidad ug gitawag sa ngan nga Borja agig pasidungog ni Salustiano Borja ang kinaunhang civil gobernador sa probensya sa Bohol. Miabot and panahon nga giuli kini sa iyang orihinal nga ngalan [Sagbayan]. Ang estorya nga napasapasa gikan sa mga katigulangan nagtug-an nga human manakop o manglit-ag ang atong mga katigulangan ilang ipang "sagbay" sa kahoy ang mga panit sa mga mananap nga madakpan aron mauga. Ug didto namugna nga pagatawgon ang lugar nga Sagbayan nga sa ato pa, ang lugar sagbayanan. Ang Sagbayan nahimong sentro diin mag-abot ang tulo ka mga dagkong tigom sa mga tawo matag Domingo. Una, ang magpapatigayon. Mga negosyante ug komprador gikan sa haduol ug kasikbit nga mga lungsod nga nagdalag mga lagutmon, lungsod nga nagdalag mga pagkaong dagat, ug mga lungsod nga nagdalag mga manggad. Ikaduha, mao ang mga sugarol. Ang Dominggo sa Sagbayan mao say dakong tigom sa mga sugarol nga maoy paboritong tigumanan ang sabungan sa silangan, ug didto nimo masinati ang suyagit sa kasadya sa daugan, pagbangutan sa pildero, ug mga pangagho ug panghupaw sa mga nag paantaw niini. Apan ako ug akong mga barkada muadto didto, usa ra gayoy among tumong, mao ang mamalit ug balbakuwa. Ang ikatulo mao ang dakong tigum sa mga magtutoo. Kini mao ang balaanong tigum diin pagahimuon ang seremonyas sa misa sa kinabuhi. Didto imong madungog ang kagahob sa kahilum, mga awit sa himaya sa pagdayeg sa Labaw'ng Makagagahom.
Tulo ka matang sa kabanha, kabanha sa pangustomer diha sa merkado, kabanha nga nagdasig sa kadaugan diha sa sabungan, ug kabanha sa kahilom diha sa simabahan. Kining tulo maoy kabahin sa kinabuhi sa mga sagbayanon! Tuay nag negosyo sa merkado, tuay nanimba sa simbahan, ug tua say banha sa sabungan. Pagkatulokibon sa kinabuhi sa Sagbayan. Apan likod niining tanan "sadya kaayu ang lungsod nga kung akoy pasultion bulahan ako nga nahimugso sa lungsod sa Sagbayan. Ang Sagbayan, lungsod usab diin kamo nahimugso. Sa akong hunana, tukma gayud ang pulong Sagbayan nga muhaom sa atong patron, si Sr. San Agustin, nga kung sa akong paghubad BAYAN ni San AGustin.
[HISTORIADOR]Alwele
